لکوپلاکیا – قسمت اول

لکوپلاکیا وضعیتی است که باعث می شود پچ های ضخیم و پلاک مانند سفید رنگی روی زبان، لثه ها و مخاط دهان رشد کنند. مواد و عادات محرک مخاط دهان مانند استفاده از دخانیات می توانند باعث ایجاد لکوپلاکیا شوند.
بیشتر پچ های سفیدرنگی که در دهان ظاهر می شوند دردناک نیستند و خود به خود از بین می روند، اما اگر لکوپلاکیا باشند می توانند پیش درآمد سرطان دهان باشند.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) لکوپلاکیا را بعنوان ضایعات سفید دهانی تعریف کرده است که شدت خطر آنها زیر سوال است و به هیچ بیماری غیر جدی دیگری مرتبط نیستند.
لکوپلاکیا یک اصطلاح بالینی است که شامل تعداد زیادی از ضایعات سفید دهانی می شود. برای تشخیص قطعی لکوپلاکیا باید بیوپسی و تست انجام داد.

علائم:

همانطور که گفته شد لکوپلاکیا پچ های سفید پلاک مانند ضخیمی را در مخاط دهان ایجاد می کند. این پچ ها گاهی بی رنگ یا خاکستری هستند و حداقل یک ناحیه با مارجین واضح دارند. گاهی هم سطح ترک خورده ای از خود نشان می دهند. این پچ ها معمولا درد ندارند.
شایع ترین محل این پچ ها عبارتند از:

1.  سطوح داخلی گونه ها
2.  لثه
3.  ته دهان در ناحیه زیر زبان
4.  زبان
5. گاهی نیز لکوپلاکیا را می توان در سایر نواحی بدن غیر از دهان دید که شایعترین محل آن ناحیه ژنیتال است.

چه زمان باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟

اکثر ضایعات سفید دهان بدون درمان خاص و فقط با رعایت بهداشت دهان و حذف عامل آزارنده برطرف می شوند، اما اگر لکوپلاکیا باشند برای مدت های طولانی در دهان باقی می مانند که معمولا با بیماری های دیگری نیز همراه هستند و نیاز به درمان دارند.
گرچه لکوپلاکیا خود به تنهایی عامل سرطان نیست اما خطر بروز سرطان را افزایش می دهد. تومورهای دهان معمولا از درون لکوپلاکیاهایی ظاهر می شوند که شدید بوده و یا برای مدت های طولانی در دهان وجود داشته اند. لکوپلاکیاهایی که برای مدت های طولانی در دهان وجود دارند می توانند دچار تغییرات پیش سرطانی شده و به تدریج به سرطان بیانجامند که یکی از شایع ترین سرطان های دهان، اسکوآموس سل کارسینوما است.
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی هر ساله برای بیش از 529 هزار نفر در جهان سرطان دهان تشخیص داده می شود که اکثر آنها بالای 40 سال داشته و عمدتا برای مدت های طولانی دخانیات مصرف می کرده اند.
در صورت مواجهه با موارد زیر باید حتما به دندانپزشک مراجعه شود:
1. پچ های سفید رنگی که درون آنها نقاط برجسته و قرمز رنگ دیده شود.
2. برجستگی های سفیدرنگی که روی آنها پچ های تیره یا قرمز رنگ دیده شود.
3. پچ هایی که دارای قوام نامنظم و ناهمگون باشند.
4. اشکال در هنگام غذا خوردن، بلع یا حرکات فکی
5. زخم هایی که بیش از دو هفته از بروز آنها در دهان گذشته و ترمیم نمی شوند.
6. تغییرات بافت های داخل دهان
7. درد گوش در هنگام بلع

‍ لکوپلاکیا – قسمت دوم

علل لکوپلاکیا

عوامل آزارنده مزمن، اصلی ترین نقش را در ایجاد لکوپلاکیا بازی می کنند. آسیب های مکرر به بافت های دهان باعث می شود تا لایه ای ضخیم بنام کراتین در ناحیه تشکیل شود. کراتین نوعی پروتئین است که برای حفظ سلامتی لایه بیرونی پوست ضروری است و سلول های لایه های درونی را از استرس و آسیب دور نگه می دارد. در ضمن کراتین کلید اصلی ترمیم زخم نیز هست.
مثل خیلی دیگر از بیماری ها، برای لکوپلاکیا نیز یک دلیل واضح وجود ندارد. پچ های کوچک سفید در دهان بسیار شایع هستند که در اثر عوامل آزارنده معمولی بوجود می آیند و ربطی هم به لکوپلاکیا ندارند.

مصرف دخانیات یکی از عمده ترین عوامل کمک کننده به بروز لکوپلاکیا است. به طور کلی هر چیزی که سبب آسیب و استرس به مخاط شود می تواند عامل خطری برای لکوپلاکیا باشد. مهمترین این عوامل عبارتند از:
1. مصرف بیش حد یا طولانی مدت دخانیات
2. پاپیلوما ویروس انسانی (HPV) که عامل مولد هرپس ژنیتال است.
3. شرایطی که باعث ضعف سیستم ایمنی بدن می شوند مانند HIV، شیمی درمانی یا جراحی های بزرگ
4. عواملی که در دهان زخم ایجاد می کنند.
5. سوختگی های شدید و مکرر مخاط دهان در اثر مصرف مایعات و غذاهای داغ
6. استفاده زیاد و طولانی مدت از محصولات ساینده و سفید کننده دندان ها
7. دست دندان های لق و براکت های ارتودونسی که لبه های تیز دارند و ریتینر ها
8. سطوح تیز و مضرس دندانی
9. استفاده بیش از حد و طولانی مدت از استروئید های استنشاقی بدون آنکه پس از مصرف آنها دهان شسته شود.
10. بهداشت ضعیف دهان
11. گازگرفتن یا جویدن مکرر مخاط گونه و زبان
12. مصرف بیش از حد الکل
13. جویدن برگ یا مغزهای گیاهی خاص مانند برگ فوفل (BETEL LEAF) یا مغز آرکا (ARECA NUT).
لوکپلاکیا معمولا با عفونت های قارچی اشتباه گرفته می شود چون ظاهرشان تقریبا مشابه است.

نوعی از لکوپلاکیا به نام لکوپلاکیای مودار (Hairy Leukoplakia) وجود دارد که ضایعات آن دارای پرز هستند و معمولا درد ندارند. این نوع از لکو پلاکیا یکی از اولین علائم بیماری ایدز است اما در منونوکلئوزیس یا عفونت های مربوط به ویروس اپشتین-بار نیز دیده می شود.

تشخیص و درمان

دندانپزشک معمولا با گرفتن سابقه و انجام معاینات بالینی می تواند به وجود لکوپلاکیا مشکوک شود که در این صورت باید دستور بیوپسی داده شود تا به تشخیص قطعی رسیده و احتمال سرطان را نیز بررسی نماید. بیوپسی برای لکوپلاکیا به دو روش انجام می شود:
1. بیوپسی با کمک براش های دهانی مخصوص که روی ضایعه چرخانده می شوند و سلول های موجود را جمع آوری می کنند.
2. بیوپسی اکسیژنال که در آن کل ضایعه به کمک جراحی خارج می شود.
اگر در بررسی نمونه، سلول های سرطانی مشاهده نشوند به بیمار توصیه می شود که عامل محرک را حذف کرده و بهداشت دهانش را بخوبی رعایت کند. اگر علیرغم رعایت موارد مذکور، ضایعات برطرف نشوند دندانپزشک دوره دیده یا متخصص باید نسبت به حذف ضایعات به روش جراحی اقدام کند.
لکوپلاکیا یک ضایعه راجعه است و حتی اگر برطرف شده باشد باید بیمار همیشه تحت کنترل (حداقل سالی یکبار) باقی بماند.
اگر لکوپلاکیا با HIV همراه باشد باید علاوه بر درمان های فوق داروهای آنتی ویروس خاص نیز توسط پزشک معالج تجویز شوند.
اگر در نمونه بافتی، سلول های پیش سرطانی یا سرطانی دیده شوند باید آزمایشات تخصصی تری انجام داد تا به میزان وخامت وضعیت پی برد. گرچه تخمین کمی سخت است اما حدود 5% از لکوپلاکیاهای دهان سرطانی هستند یا خواهند شد.

راه های پیشگیری از لکوپلاکیا

مهمترین کارهایی که باید انجام شوند رعایت بهداشت دهان و متوقف کردن استرس و عوامل آسیب رسان به مخاط دهان هستند. اما راه های زیر نیز توصیه می شوند:
1. توقف مصرف دخانیات
2. عدم استفاده از محصولات استنشاقی یا دخانی حاوی شاهدانه، میخک و رزین
3. توقف یا محدود کردن مصرف الکل
4. انجام معاینات مکرر توسط دندانپزشک
5. عدم استفاده از محصولات بهداشت دهان که حاوی ساینده ها یا سفید کننده های قوی هستند
6. عدم استفاده از دنچر های لق، براکت هایی با لبه های تیز و سایر وسایل مشابهی که سبب آزار مزمن مخاط دهان می شوند.
7. تمیز نگه داشتن زخم های دهانی
8. عدم استفاده از مایعات و غذای های داغ – اجازه دهید غذاها کمی سردتر شوند.
9. عدم استفاده از آبنبات یا محصولات مشابهی که حاوی مواد محرک هستند.
10. داشتن رژیم غذایی متعادل که حاوی انواع گروه های مواد غذایی، مینرال ها و ویتامین ها باشد.
11. عدم استفاده از مواد غذایی آلرژن
12. پرهیز از رفتارهای جنسی نامتعارف، خطرناک یا محافظت نشده